یادداشت‌های پاریس (4): شهر غریبه‌های مشهور

از قدیم گفته‌اند که بازی روزگار بازی غریبی است! و این بازی در پاریس جلوه‌ای ویژه دارد. در واپسین سال‌ منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، رهبر انقلاب به دهکده نوفل لوشاتو در حومه پاریس تبعید شد و مدت کوتاهی پس از آن، انقلاب در ایران پیروز شد و نخستین پناهنده‌ی این شهر، شاپور بختیار، آخرین نخست وزیر حکومت پهلوی بود. اما بازی روزگار به اینجا ختم نشد، در حالی که فرح دیبا پس از مرگ محمدرضا پهلوی، خود را آماده می‌کرد تا برای زندگی به پاریس عزیمت کند، ناگهان، نخستین رئیس جمهور اسلامی ایران، از کشور گریخت و به جمع پناهندگان پاریسی پیوست.

اما ابوالحسن بنی‌صدر نیز آخرین مخالفی نبود که پاریس را برای زندگی انتخاب کرد، علاوه بر شمار زیادی از نویسندگان و شاعران و هنرمندان، حوادث پس از انتخابات 88 در ایران، گروهی دیگر از سیاست‌مداران ایرانی و از نزدیکان میرحسین موسوی را به پاریس کشاند که اردشیر امیرارجمند مشهورترین آنهاست. به این ترتیب طی سه دهه، نمایندگان چندین طیف مختلف از جریانات سیاسی ایران، مقیم پاریس شدند. علاوه بر سیاستمداران، گروه پرشماری از هنرمندان نام‌آشنا نظیر محسن مخلباف و گلشیفته فراهانی هم در این شهر زندگی می‌کنند.

در کنار افراد زنده، باید به گورستان‌های پاریس هم اشاره کنم، قبرهایی مهجور و بدون زائر در گورستان‌های پراکنده پاریس، که مانند خیابان‌های این شهر، آدم‌های جور و واجوری را در خود جای داده است؛ از صادق هدایت و غلامحسین ساعدی تا شاپور بختیار و فریده دیبا و لیلا پهلوی و نهایتا خواننده‌ی محبوبی چون فرهاد. اما همه این‌ها ـ چه آنهایی که زنده هستند و در خانه‌های پاریس زندگی می‌کنند و چه آنهایی که ساکن گورهای قبرستان‌های پاریس هستند، هر کدام روی کاغذ، توی کتابها و در سایت‌های اینترنتی آدم‌های مشهور و نام‌آشنایی هستند اما در این شهر غریبه هستند زیرا متعلق به این شهر نیستند. اینها در خیابان، مترو و مراکز خرید مثل سایر آدم‌های معمولی پاریس حضور دارند بدون اینکه کسی به آنها توجه کند یا آنها را بشناسد.

به گمانم این از ویژگی‌های منحصر به فرد پاریس است که آدم‌های مشهور را در خودش جمع کرده و برای خودش اعتباری به هم زده بدون آنکه چیزی به آن آدمها اضافه کرده باشد! فراموش نکنید که نمونه‌های بالا را می‌توان درباره‌ی شخصیت‌های مهمی از کشورهای دیگر دنیا هم ذکر کرد، آنچه گفتم مشتی از خروار بود. شاید از آدم‌های مشهوری که امروز در پاریس زندگی می‌کنند فهرستی در دست نباشد اما اگر به گورستان‌های شهر سر بزنید، در ورودی هر یک، فهرستی بلند و بالا از نام‌آوران مدفون در آن و ملیت آنها ذکر شده که گواه مدعای بالاست. البته این را هم اضافه کنم که بعضی از چهره‌هایی که در دیار خود اسم و رسمی دارند، در این فهرست گزیده جای ندارند، مثلا صادق هدایت که نیم قرن است ساکن گورستان پرلاشز در پاریس شده، هنوز در فهرست صد نام مشهور این گورستان جای نگرفته، حال آنکه اگر قبر او در وطنش بود، داستان حکایت دیگری داشت.

ناخودآگاه یاد این شعر شاعر افغان می‌افتم که: آدمی پرنده نیست‌ تا به هر کران که پرکشد، برای او وطن شود...